“We leven niet in een tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperk.
Uiteindelijk draait transformeren om onszelf. Als het niet lukt, lopen we in feite zelf vast. Ik heb geen recept, zo gemakkelijk is het niet. Het is uw eigen weg die u moet gaan.” Met die woorden opende Jan Rotmans - hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid en oprichter van onder meer Urgenda en Nederland Kantelt - zijn bijdrage aan de tweede PACT voor Kindcentra masterclass van 2019. Voor een bomvolle zaal in de Observant in Amersfoort hielden hij en de directeur van kindcentrum Mondomijn, Joke Tillemans, op woensdag 10 april een gloedvol betoog over transformeren; van strategie naar praktijk.

Jan Rotmans nam de zaal mee in het proces van maatschappelijke omwenteling waarin we ons op dit moment bevinden en hield de aanwezige professionals - uit onder meer onderwijs, kinderopvang, jeugdhulp en wethouders - voor dat in tijden van omwenteling radicale veranderingen nodig zijn. Hij duidde daarbij het verschil tussen veranderen en transformeren: “Veranderen leidt tot meer van hetzelfde, het is een sprongetje. Transformeren leidt tot iets nieuws, een schaalsprong. Veranderen doen we elke dag, maar transformeren niet. Het levert een hoop op, maar doet pijn. Het is de moeilijkste weg om te gaan en als er te veel verandert, dan worden we bang. Ons brein is daar niet voor geëquipeerd. Maar wees niet bang, angst - hoe logisch ook - is een slechte raadgever.”

‘Rendemens’
In het vervolg van zijn betoog legde hij de focus op transformatie in onderwijs en kindcentra en de wijze waarop je het best deze transformatie vorm kunt geven. Geen recept of blauwdruk, maar inzichten. Jan Rotmans: “De samenleving en de economie veranderen sneller dan het onderwijs. In feite kunnen we niet meer doen dan wendbare kinderen ontwikkelen. De economie van de toekomst vraagt om proactieve, dynamische, co-creërende, wendbare mensen. De leerling moet centraal staan en niet de onderwijsorganisatie, de kleilaag zoals ik die placht te noemen. We moeten van rendement naar ‘rendemens’. Dat geldt voor hoe we kijken naar kinderen, maar ook voor hoe we kijken naar de professionals die met kinderen werken. En zelfs voor de organisaties waarin deze mensen werken. Kortom, transitie vraagt om een nieuwe rol en werkwijze van iedereen betrokken.”

Net zo fijn als thuis
En hoe je transitie in de praktijk vorm kunt geven, daarin nam Joke Tillemans - directeur van kindcentrum Mondomijn - de aanwezigen mee. “Iedereen heeft er belang bij dat het goed gaat met kinderen. Maar als je dat echt vindt, wat hebben kinderen dan nodig? Dat heb ik ook aan kinderen gevraagd en ik kreeg fantastische verhalen te horen. Ze zeiden mij: “We willen een plek waar we naartoe willen, een avontuur. Het moet er net zo fijn zijn als thuis. En alle kinderen horen erbij." Ze vertelden me ook dat ze het fijn vonden als er volwassenen aanwezig zouden zijn, maar dat die dan wel in staat moesten zijn om verbinding te maken, dat ze iets moesten kunnen begrijpen van hun leefwereld en ook iets meenamen van zichzelf.”

Vervolgens stelde Joke Tillemans ‘overall’ de vraag: Wat hebben kinderen nodig? “De kinderen van nu gaan rond 2085 met pensioen en we weten heel veel niet over hun toekomst. We begeleiden kinderen naar een wereld waarbij we geen idee hebben hoe die er uit gaat zien. Dus ben ik vragen gaan stellen, ook op plekken waar je het misschien niet direct verwacht. Zo maakte het bedrijfsleven het voor mij heel scherp wat er gebeurt in onze huidige maatschappij. En er verandert te veel om op te noemen. Eén ding werd mij duidelijk: de wereld gaat er anders uitzien. En ik besefte dat onderwijs een beetje begint te wringen als je doorgaat met het aanleren van nette lusletters en je daarbij vergeet dat de communicatie van straks er heel anders uitziet. En zo werd er voor mij steeds meer onduidelijk. Want waarom doen we de cito? Waarom een eindtoets? Waarom hebben we in de zomer zes weken vakantie en waarom hebben we van leraren mensen gemaakt die overal goed in moeten zijn…?”

Kinderen leren overal
“Het onderwijs is niet van het onderwijs en de leraar wist misschien ooit alles, maar dat was voor het internet”, stelt Joke Tillemans. “Kinderen leren overal, 24 uur per dag. Voor het gemiddelde kind kan lopen heeft hij voetbalvelden ver gelopen, gevallen, opgestaan en doorgelopen. Een kind gaat vol avontuur de wereld in en dat mogen we niet kwijtraken. Het lijkt zo vanzelfsprekend, maar het gemiddelde kind bestaat niet. Terwijl de lesmethodes van nu daarop wel zijn geënt. We weten dat het niet werkt en toch doen we het. Bij Mondomijn toetsen we volledige gepersonaliseerd. Ieder kind krijgt een programma op maat. Niet individueel, maar wel gepersonaliseerd.”

Ook bij Mondomijn ging de transitie tot kindcentrum met vallen en opstaan. “We hadden eerlijk gezegd geen flauw idee waar we aan begonnen.” Ondanks het feit dat Mondomijn helemaal nieuw werd opgezet was er niet direct sprake van een nieuwe cultuur, ervaarde Joke Tillemans: “Als je binnenkomt ga je gewoon doen wat je ergens anders gewend was om te doen. Je neemt de beelden van gister gewoon mee. Die hele rugzak met ervaringen moest af, want die werkte in de nieuwe organisatie even niet. Het wringt, het schuurt en is moeilijk, maar dat gaat weer over. Je gaat samen stappen zetten. Ik heb nog nooit van mijn leven op zo’n hoge berg gestaan.”

Fouten maken moeD
Welke stappen neem je samen? Dat heeft Mondomijn in beeld gebracht: Van Verkennen (welke ambitie hebben we?) naar Ontwikkelen (hoe pakken we het aan?), naar Realiseren (welke mogelijkheden en belemmeringen vragen onze aandacht?) en naar Vieren (hoe vieren we het succes en borgen we het vervolg?). “De fase van realiseren was voor ons altijd de moeilijkste. Bij elk project en bij elke verandering. We noemden dat intern de ‘pleurisfase’. In die fase gaat alles mis. Je kunt nu eenmaal niet alles voorspellen iedereen moet zijn ritme vinden. Fouten maken moeD. Ons motto in deze fase: help elkaar en wees een ‘critical friend’. En ook: los het op, samen. En vier het daarna, verplicht, ook de mislukkingen. Je leert nergens zo goed van als van mislukte projecten.”

De aanwezigen bij de PACT voor Kindcentra masterclass ontvangen binnenkort een overzicht van de belangrijkste uitkomsten, tips en handigheden bij transformeren die tijdens de masterclass over het voetlicht zijn gekomen. Deze inzichten (geen recept…) zijn na verspreiding ook te vinden op www.pactvoorkindcentra.nl.